Senes ostrolistny, Senes wąskolistny

Cassia acutifolia, syn. C. orientalis – Senes ostrolistny
Cassia angustifolia, syn. C. lanceolata, C. medicinalis, Senna Alexandria – Senes wąskolistny
Caesalpiniaceae – Brezylkowate

Surowiec stanowią: liść senesu- Sennae folium oraz owoc senesu – Sennae fructus zebrane z upraw w Sudanie i Górnym Egipcie oraz Indiach i Pakistanie. Ścinane są całe rośliny (w okresie IV-IX) i suszone na słońcu, po czym oddzielane są pojedyncze listki. Owoce zbierane są po całkowitym dojrzeniu i suszone na słońcu. Obydwa te surowce, zwane popularnie senesem lub senną, otrzymywane są z dwóch gatunków strączyńców – senesu wąskolistnego oraz senesu ostrolistnego.

Senes ostrolistny, Senes wąskolistny wygląd i pochodzenie:

Senes wąskolistny – półkrzew występujący w Egipcie, w Środk. Afryce w dorzeczu Nilu; uprawiany głównie w Sudanie i Pn. Afryce. Wysokość do 60-100 cm. Liście parzystopierzaste, złożone; poszczególne listki jajowatolancetowate lub podłużnie lancetowate, o szczycie zaostrzonym, szarozielone, mniej lub bardziej owłosione, opatrzone przylistkami. Kwiaty żółte, o budowie grzbiecistej, na długich szypułkach, zebrane w grona wyrastające z kątów liści. Kwitnie VII-XII. Owocem jest suchy, płaski strąk, szarawo brunatny o kształcie nerkowatym, zawierający brunatnawe, odwrotnie sercowate nasiona. Senes ostrolistny – rośnie dziko w Egipcie, Sudanie i w północnej Afryce. Eksportowany jest przeważnie przez Aleksandrię, dlatego nazywany bywa senesem aleksandryjskim. Zbierane są liście wyrośnięte, niebieskozielone i suszone w cienkiej warstwie w cieniu; Owoce –po całkowitym dojrzeniu i suszone w warunkach naturalnych w cieniu.
Obydwa gatunki są do siebie podobne.

Senes ostrolistny, senes wąskolistny działanie i zastosowanie:

Zarówno liście, jak i owoce senesu zawierają glikozydy antranoidowe pochodne diantronu (sennozydy A, B, C, D), pochodne aloeemodyny i reiny w postaci glikozydów i wolnych aglikonów, związki śluzowe, flawonoidy (pochodne kemferolu i izoramnetyny), związki żywicowe. Zawartość antranoidów w liściach dochodzi do 2,5 %, a owocach do 4 %. Mechanizm przeczyszczającego działania związków drażniących został dobrze poznany już w latach 30-tych. Diantronowe sennozydy, pod wpływem enzymów flory bakteryjnej jelita grubego, są metabolizowane do monoantronów oraz wolnych aglikonów – sennidyn. Końcowym produktem degradacji jest reino-9-antron – pochodna działająca przeczyszczająco. Konieczność uwolnienia aglikonów i działanie w dolnym odcinku przewodu pokarmowego powoduje, że efekt terapeutyczny występuje dopiero po 8 do 12 godz. po zażyciu. W działaniu przeczyszczającym sennozydów istotną rolę pełni mikroflora jelita grubego. Wykazały to badania na zwierzętach z normalną florą jelitową, u których powstawały aktywne metabolity sennozydów i powodowały biegunkę. W przypadku zwierząt nie posiadających flory jelitowej nie powstawały produkty degradacji sennozydów i podawanie senny nie wywoływało biegunki.

Działanie przeczyszczające antranoidów polega na zwiększaniu wydzielania wody i elektrolitów przez błonę śluzową do światła jelita grubego i hamowaniu resorpcji zwrotnej wody. Prowadzi to do zwiększenia objętości płynu w jelicie grubym. Stymulacja zakończeń nerwów czuciowych pobudza skurcze podłużne okrężnicy i hamuje skurcze segmentowe zwalniające pasaż. Powoduje to przyspieszenie przesuwania treści pokarmowej i efekt przeczyszczający. Mechanizm ten pokazuje, że sennozydy wykazują aktywność farmakologiczną dopiero po dostaniu się do jelita grubego i degradacji przez enzymy bakteryjne do aktywnego metabolitu reinoantronu, tak więc są rodzajem pro leków. Wysoka hydrofilność cząsteczek sennozydów, ale też i duża masa cząsteczkowa powodują, że nie są one wchłaniane w wyższych częściach przewodu pokarmowego, a ulegają degradacji dopiero w dolnych partiach tego układu. Zmniejsza to możliwość absorpcji antranoidów do krwioobiegu.

Liście i owoc senesu stosowane są w postaci naparów oraz jako składniki mieszanek, niekiedy nadużywane jako środki odchudzające.
Wyciągi z liści oraz liście są składnikami preparatów o działaniu żółciopędnym. Ze względu na pochodzenie, liście noszą nazwę handlową ”Folium Sennae alexandrinae”. Ziół nie wolno podawać w zapaleniu ślepej kiszki, w skręcie kiszek, w zbyt niskim stężeniu potasu w ustroju lub odwodnieniu organizmu. Długotrwałe stosowanie preparatu może spowodować ciemne zabarwienie błony jelita grubego, a także znaczne jego powiększenie oraz chroniczne zaparcie.