Lubczyk ogrodowy

Levisticum officinale Koch. – Lubczyk ogrodowy (isjasz, lubiśnik lekarski, łakome ziele czy maggi)
Apiaceae – Selerowate

W lecznictwie są stosowane korzeń i kłącze lubczyka, zebrane w drugim lub trzecim roku uprawy jesienią lub wczesną wiosną.

Lubczyk ogrodowy wygląd i pochodzenie:

W stanowiskach naturalnych spotykany jest na górzystych terenach Pd-Wsch. Azji, również na południu Europy. Obecnie uprawiany jest w całej Europie, w Ameryce Północnej i w wielu krajach Azji. W Polsce znany prawdopodobnie już w XVII w., uprawiany jest w ogródkach przydomowych oraz na plantacjach zielarskich. Nasze warunki klimatyczne odpowiadają lubczykowi, toteż rośnie on dobrze w całym kraju.

Lubczyk ogrodowy w pierwszym roku wegetacji wytwarza bujną rozetę ciemnozielonych, lśniących, podobnych do selera liści, o długich ogonkach i pojedynczo lub podwójnie pierzastych blaszkach. W następnych latach wyrastają słabo ulistnione i rozgałęziające się w górnej części pędy kwiatostanowe. Łodygi są okrągłe, żeberkowane, wewnątrz puste, na dole otoczone rozetą liści odziomkowych. Zielonkawożółte, drobne i niepozorne kwiaty lubczyku zebrane są na szczytach pędów, tworząc kwiatostan w postaci baldacha. W naszych warunkach klimatycznych kwitnienie przypada na drugą połowę czerwca. Owocem lubczyku jest rozłupka, łatwo rozpadająca się na dwie owalne, spłaszczone niełupki, zwane popularnie nasionami. Część podziemną rośliny stanowi kłącze i odrastające od niego bogato rozgałęzione korzenie. Kłącze jest krótkie, wielogłowe i poprzecznie pierścieniowate.

Surowcem farmakopealnym w lubczyku jest kłącze, wraz z korzeniami Levistici radix. Według Polskiej Normy grubość kłącza powinna wynosić 3-8 cm, korzeni do 3 cm. Zawartość wody do 12%, popiołu do 8%, olejku eterycznego nie mniej niż 0,7%. W surowcu może znajdować się do 10% korzeni o niewłaściwej barwie oraz do 3% korzeni nieodpowiadających podanym wymiarom. Dopuszcza się do 1% zanieczyszczeń organicznych oraz do 0,5% mineralnych. Surowcem są również liście lubczyku, zebrane wraz z ogonkami. Wymagania Polskiej Normy dla surowca: wilgotność do 12%, liści o niewłaściwej barwie do 5%, innych części tej samej rośliny nie więcej niż 2%. Dopuszczalne zawartości zanieczyszczeń organicznych i mineralnych w surowcu wynoszą odpowiednio 0,5% i 1%. Surowcem są także owoce lubczyku, mają one jednak znaczenie głównie jako przyprawa.

Lubczyk ogrodowy działanie i zastosowanie:

Główne efekty terapeutyczne surowców pozyskiwanych z lubczyku wiążą się z obecnością olejku eterycznego Najwięcej występuje go w owocach: od 1,0% do 2,7% suchej masy, w korzeniach na poziomie 0,5-1,5%, w liściach 0,14-0,45%. Cechą wyróżniającą lubczyk spośród pozostałych roślin z rodziny selerowatych, jest gromadzenie stosunkowo dużej ilości olejku w łodygach, nawet do 1,16%. Ilość olejku w surowcu w znacznym stopniu zależy od fazy rozwojowej rośliny. Badania wykazały, że biosynteza tych związków w roślinach trwa przez cały okres wegetacji, dlatego najwyższą zawartość olejku uzyskuje się w korzeniach zebranych w drugiej połowie października. Dla liści optymalnym terminem zbioru jest połowa sierpnia, z wyjątkiem roślin jednorocznych, których zbiór powinno się opóźnić do początku września.

Dominującą frakcją olejku uzyskanego z korzeni są ftalidy, nadające roślinie charakterystyczny aromat i intensywny zapach. Udział tych składników wynosi około 70%, wśród nich największe znaczenie ma cis-ligustylid, którego zawartość mieści się w granicach 37,3-62,5%. Z pozostałych ftalidów występujących w surowcu, należy wymienić cis- i trans-butyloftalid oraz sedanolid. Olejek uzyskany z korzeni ma ponadto monoterpeny oraz grupę seskwiterpenów. Składnikami surowca o mniejszym znaczeniu są związki kumarynowe (psolaren, bergapten, kumaryna), żywice oraz kwasy: jabłkowy, chlorogenowy i kawowy.

Głównymi komponentami olejku otrzymanego z liści są octan terpinylu i ß-felandren, ich zawartości wynoszą odpowiednio 48-60% i 16-25%. Innymi składnikami liści są α-pinen, mircen, limonen i sabinen. Prócz tego stwierdzono obecność ligustylidu, także umbeliferonu i kumaryny. Liście są bogatym źródłem kwasu askorbinowego, którego zawartość przekracza 100 mg%.

Właściwości korzenia lubczyka:

Wykazuje słabe działanie moczopędne, odgrywa jednak znaczną rolę w usuwaniu z organizmu jonów chloru, sodu i potasu, wzmagają wydalanie mocznika.

Stosowany pomocniczo w leczeniu niewydolności nerek, wchodzi w skład granulatów ziołowych zalecanych w stanach zapalnych dróg moczowych i kamicy moczowej.

Znalazł także zastosowanie w leczeniu zaburzeń miesiączkowych spowodowanych stanami skurczowymi w obrębie narządów rodnych.

Używany jako środek spazmolityczny, a działanie takie przypisuje się głównemu składnikowi występującemu w olejku – ligustylidowi. Dzięki jego obecności, następuje przywrócenie prawidłowego napięcia mięśni gładkich przewodu pokarmowego, a także właściwej perystaltyki jelit. Podawanie preparatów zawierających olejek z lubczyku przyczynia się do ustąpienia bólu wywołanego skurczem lub nagromadzeniem się gazów w jelitach. Obserwuje się również rozluźnienie mięśni gładkich dróg żółciowych, w konsekwencji ułatwienie przepływu żółci do dwunastnicy.

Ma działanie pobudzające czynności wydzielnicze żołądka oraz poprawiające trawienie. Ponadto olejek eteryczny korzystnie wpływa na przebieg procesów fermentacyjnych, działając łagodnie bakteriobójczo na występujące w przewodzie pokarmowym bakterie saprofityczne.

Stosowany w leczeniu stanów nieżytowych żołądka, niestrawności i braku łaknienia.

Ponadto, kąpiele z dodatkiem odwaru z korzeni i ziela mają działanie odkażające w stanach zapalnych skóry i drobnych dermatozach.