Opis

Silybum marianum (L.) Gaertn. (Carduus marianus L. )- Ostropest plamisty
Asteraceae (Compositae) – Astrowate (Złożone)

Surowiec stanowią dojrzałe owoce pozbawione puchu kielichowego.

Wygląd i pochodzenie:
Ostropest plamisty jest znaną od 2 tysięcy lat rośliną leczniczą. Pochodzi z rejonu Morza Śródziemnego, skąd stopniowo rozprzestrzenił się najpierw w Europie, później także na innych kontynentach. Powierzchnia uprawy ostropestu w Polsce wynosi obecnie około 2 tys. ha. Plantacje tej rośliny występują głównie w Wielkopolsce, na Kujawach, na Żuławach i na Lubelszczyźnie. Uprawiana jest odmiana Silma, wyhodowana w Instytucie Roślin i Przetworów Zielarskich w Poznaniu.
W czasie kiełkowania najpierw nad powierzchnię gleby wydostają się gładkie, grube liścienie, następnie tworzy się bujna rozeta liściowa, później sztywny, rozgałęziony pęd, który w sprzyjających warunkach dorasta do wysokości 1,7 m. Liście ostropestu są na obrzeżach kolczaste, z charakterystycznymi rozległymi, białymi plamami. Kwiatostany składają się z kolczastych okryw i rurkowych kwiatów o barwie fioletowopurpurowej. Rośliny kwitną od końca czerwca do połowy sierpnia. Owocem jest ciemna, duża niełupka z puchem lotnym. W czasie dojrzewania koszyczki szeroko się otwierają, a niełupki łatwo rozsiewane są przez wiatr, co powoduje nie tylko straty w plonie, ale także zachwaszczenie pola.

Działanie i zastosowanie:
W lecznictwie stosowany jest owoc ostropestu – Silybi mariani fructus. Surowiec zawiera: 0.7% flawonoligandów  (określanych jako sylimaryna, złożonych z z sylibiny, sylichrystyny i sylidioniny), ok. 0.08% olejku lotnego, flawonoidy, gorycze i aminy biogenne.
Sylimaryna działa antagonistycznie w stosunku do licznych czynników uszkadzających watrobę. Są to m. in. trucizny muchomora sromotnikowego, jak faloidyna i α-amanityna, lantanowce, czterochlorek węgla, galaktozoamina, tioacetamid, jak również hep atoksyczny wirus FV3 zwierząt zimnokrwistych.
Terapeutyczna skuteczność sylimaryny opiera się na dwóch mechanizmach działania: po pierwsze sylimaryna powoduje zmianę zewnętrznej struktury błony komórkowej hepatocytów w ten sposób, że substancje toksyczne dla wątroby nie mogą przeniknąć do wnętrza komórki. Po drugie sylimaryna stymuluje aktywność nukleolarnej polimerazy A, w konsekwencji czego wzmaga rybosomową syntezę białka. Powoduje to pobudzenie zdolności regeneracyjnej wątroby i stymuluje tworzenie się nowych hepatocytów.
Ze wzglądu na aktywność cytoprotekcyjną, antykancerogenną i przeciwzapalną, sylimaryna może mieć zastosowanie w dermatologii i ochronie skóry. Ze względu na to, że olej ostropestowy zawiera znaczą ilość NNTK, odpowiedzialnych za funkcję prekursora prostaglandyn, stał się on przedmiotem zainteresowania wytwórców kosmetyków. Do produkcji kremów stosowany jest olej z ostropestu, zawierający 1% sylimarynę, która ochrania błony komórkowe przed wolnymi rodnikami. Według informacji producentów, kompleks flawonolignanów w kremach zmniejsza zaczerwienienia, rozjaśnia cerę oraz poprawia zdolności regeneracyjne skóry.
Owoce ostropestu, ze względu na bogaty skład chemiczny, a w szczególności zawartość sylimaryny, mogą stanowić cenny składnik żywności funkcjonalnej. Stosowanie zmielonych owoców ostropestu jako dodatku do pieczywa, mogłoby zapewnić systematyczną ochronę wątroby. Wysoka zawartość oleju, o bogatym składzie kwasów tłuszczowych, oraz włókno pokarmowe powinno oddziaływać odżywczo i dietetycznie.