Opis

Tilia - Lipa
Tiliaceae – Lipowate

Surowiec leczniczy stanowią kwiatostany lipy obu gatunków. Rozkwitające kwiatostany wraz z podsadkami zbiera się pod koniec czerwca (Tilia platyphyllos) lub w lipcu (Tilia cordata), w czasie suchej pogody. Surowiec należy suszyć w warunkach naturalnych (w cieniu i przewiewie) lub w suszarniach w temperaturze do 35 stopni C.

 Wygląd i pochodzenie
W Europie rozpowszechnione są dwa gatunki: Lipa drobnolistna Tilia cordata Mill. (syn. Tilia parvifolia Ehrh.) i Lipa szerokolistna, zwana także lipą wielkolistną, Tilia platyphyllos Scop. (syn. Tilia grandifolia Ehrh.).

Lipa drobnolistna to pospolitym drzewem wys. do 25-30 m. Korona gęsta, kopulasta lub okrągława. Młode pędy nagie. Liście szeroko jajowate, u nasady sercowate, długoogonkowe, od spodu sinozielone. Kwiaty promieniste, żółtawobiałe, intensywnie pachnące, wzniesione do góry, zebrane po 3-6 w wieloramienną wierzchotkę. Kwitnie VII. Owocem suchy, skórzasty orzeszek, śred. Do 8 mm, gładki lub nieznacznie żeberkowaty, o cienkiej łupinie.

Lipa szerokolistna występuje rzadziej niż drobnolistna. Drzewo wys. do 40 m. Młode pędy owłosione. Liście dł do 12 cm, od spodu miękko owłosione. Wierzchotki złożone z 2-5 kwiatów jasnożółtych i zwisłych. Kwitnie VI. Owocem kulisty lub gruszkowaty orzeszek, o twardej, wyraźnie żeberkowatej łupinie.

Tiliae carbo Węgiel lipowy jest otrzymywany z drzew Tilia cordata Mill. lub Tilia platyphyllos Scop. Stosuje się go przy zatruciach pokarmowych.

Tilia tomentosae (Tilia argentea) Lipa srebrzysta, mająca silnie pachnące kwiaty, jest sadzona jako drzewo ozdobne. Komisja E w monografii kwiatu lipy srebrzystej określa zastosowanie surowca w nieżytach układu oddechowego, jako środek przeciwskurczowy, rozrzedzający śluz i napotny, a także jako środek moczopędny.

Działanie i zastosowanie
Kwiatostany lipy zawierają flawonoidy, głównie pochodne kwercetyny, kemferolu i akacetyny, a także olejek eteryczny i związki śluzowe. Na szczególną uwagę zasługuje tilirozyd o budowie glikozydoestru, który jest odpowiedzialny za działanie przeciwzapalne lipy. W surowcu występuje od 0,02% do 0,05% olejku eterycznego, którego głównymi składnikami są: farnezol (do 5%) o przyjemnym zapachu, niewielkie ilości geraniolu i eugenolu oraz znaczne zawartości węglowodorów. Znaczenie lecznicze ma również śluz, z którego podczas hydrolizy powstają kwasy uronowe (do 40 %), metylopentozy (około 12%) i heksozy (około 50%). Ponadto wśród związków czynnych należy wymienić garbniki, leukoantocyjany, kwasy organiczne, triterpeny i fitosterol, sole mineralne, karoten, kwas askorbinowy.

► Właściwości napotne
Kwiatostan lipy jest tradycyjnie stosowany jako środek napotny (diaphoricum) w chorobach z podwyższoną temperaturą ciała. Właściwości napotne przypisuje się flawonoidom. Wodne wyciągi z surowca powodują zwiększenie wydzielania potu, poprawiają parowanie (transpirację) i oddychanie (perspirację) przez skórę. Działanie to między innymi polega na bezpośrednim pobudzeniu czynności gruczołów potowych jak również, w pewnym stopniu, na zwiększeniu ich wrażliwości na bodźce przekazywane przez nerwy układu współczulnego przewodu pokarmowego i narządów rodnych u kobiet. Działanie napotne można uzyskać nie tylko po wypiciu naparu, ale także po zastosowaniu kąpieli.

► Właściwości przeciwzapalne i osłaniające
Glikozydoester - tilirozyd oraz obecne w surowcu śluzy działają łagodnie przeciwzapalnie. Ponadto związki śluzowe wykazują działanie osłaniające, powlekające i zmiękczające. Zapewnia to efekt łagodzący kaszel i kojący ból gardła.

► Właściwości uspokajające
Napary z lipy stosuje się w nadmiernej pobudliwości nerwowej, ponieważ łagodzą stany napięcia nerwowego - szczególnie u dzieci, młodzieży i osób starszych. Działanie uspokajające wykazuje olejek eteryczny zawarty w kwiatostanach lipy, a w szczególności jego składnik farnezol.

► Właściwości moczopędne
Kwiatostan lipy wykazuje także działanie moczopędne, związane z obecnością terpenów w olejku eterycznym. Zwiększenie wydalania moczu następuje w wyniku działania drażniącego na kanaliki nerkowe.

► Właściwości żółciopędne i przeciwskurczowe
Działanie żółciopędne związane jest z właściwościami przeciwskurczowymi, a nie z bezpośrednim działaniem na miąższ wątroby. Napary z kwiatostanów lipy zmniejszają nieznacznie napięcie mięśni gładkich oraz pobudzają wydzielenie soku żołądkowego i zwiększają przepływ żółci do dwunastnicy. Dzięki temu ułatwione jest trawienie i przyswajanie pokarmu.