Bez czarny

Sambucos nigra L. – Bez czarny (Dziki bez czarny)
Caprifoliaceae – Przewiertniowate

Całe baldachy zbiera się na początku kwitnienia i suszy w warunkach naturalnych, w cieniu i w przewiewie lub w suszarniach w 30°C, a następnie osmykuje.

Bez czarny wygląd i pochodzenie:

Krzew lub drzewo z rodziny przewiertniowatych, występujące w całej Europie, pn.-zach. Afryce i Azji Mniejszej; w Polsce rozpowszechniony na niżu i w niższych partiach górskich, bywa sadzony koło domów i w parkach. Lubi gleby żyzne, w miarę wilgotne i nasłonecznione stanowiska. Młode pędy zielone, kora na starszych szarawa lub brunatno-szara, podłużnie spękana. Wys. do 10 m. Liście dł. do 30 cm, złożone z 5-7 listków eliptycznych lub podługowatych, długo zaostrzonych. Kwiaty białe lub kremowe o silnym, mdłym zapachu, zebrane w płaskie, baldachokształtne kwiatostany. Owocem jest lśniący, czarny lub czarnofioletowy pestkowiec.

Bez czarny działanie i zastosowanie:

W lecznictwie stosowane są: kwiat bzu czarnego – Sambuci flos i owoc bzu czarnego – Sambuci fructus. Surowiec musi zawierać nie mniej niż 0,8% flawonoidów w przeliczeniu na izokwercytozyd.
Kwiaty zawierają flawonoidy (m.in. rutynę, kwercetynę, estragalinę), kwasy organiczne (walerianowy, ferulowy), kwasy polifenolowe (kawowy, chlorogenowy), olejki eteryczne, związki aminowe, garbniki, saponiny, śluzy i około 9% związków mineralnych (wapń, sód, potas, żelazo, glin).
Owoce zawierają głównie antocyjany, witaminy A, B, B1, B2, C i J, pektyny, garbniki, sole mineralne, olejki eteryczne, żywice, woski oraz wiele kwasów organicznych (jabłkowy, octowy, winowy, walerianowy, benzoesowy), enzymy oraz związki o charakterze hormonów płciowych.
Uwaga: we wszystkich częściach świeżej rośliny występuje typowy dla niej związek – glikozyd sambunigryna, posiadający właściwości toksyczne, powodujący uczucie słabości i wymioty. Glikozyd ten rozkłada się jednak podczas suszenia i gotowania, więc spożywanie przetworzonego surowca jest bezpieczne.

Bez czarny wykazuje działanie moczopędne, związane z obecnością flawonoidów. Ma także właściwości napotne, które wywołane są pobudzeniem ośrodka odpowiedzialnego za obniżenie temperatury ciała i wydzielanie potu. Surowiec powoduje zwiększenie elastyczności ścian naczyń włosowatych i zmniejszenie ich przepuszczalności. Jest to działanie charakterystyczne dla związków z grupy witaminy P, której przedstawicielem jest występująca w surowcu rutyna. Odwary z kwiatów bzu stosuje się wewnętrznie w przeziębieniach, przebiegających z podwyższoną temperaturą ciała, w trudnościach z odkrztuszaniem, a także zewnętrznie do płukania gardła i jamy ustnej oraz przemywań w schorzeniach skóry.

W kosmetyce dziki czarny bez znajduje zastosowanie przede wszystkim w postaci kąpieli i maseczek. Kwiaty mają działanie ściągające, przeciwzapalne, przeciwwysiękowe, antyseptyczne i zapobiegają pękaniu naczyń krwionośnych. Tonik z kwiatów czarnego bzu polecany jest do każdej cery, a zwłaszcza starzejącej się i ziemistej. Wygładza i zmiękcza skórę, wybiela piegi oraz łagodzi oparzenia słoneczne. Kwiaty działają bardzo korzystnie także na cerę tłustą i mieszaną oraz w przypadku kruchych naczyń krwionośnych. Napar z kwiatów czarnego bzu polecany jest również do mycia i płukania włosów suchych. Odwar można wykorzystywać do pielęgnacji włosów czarnych w celu pogłębienia ich barwy. W kuchni również kwiaty czarnego bzu znalazły swoje zastosowanie. Przykładem jest syrop kwiatowy, stanowiący smaczny dodatek do koktajli ziołowych. Do jego przygotowania potrzeba około 30 świeżych kwiatostanów, które należy zalać podgrzanym syropem, przyrządzonym z 1 l wody i 1 kg cukru z dodatkiem niewielkiej ilości kwasku cytrynowego lub całej pokrojonej w plastry cytryny. Po 12 godzinach syrop zlewa się do butelek lub słoików. Ponadto kwiaty czarnego bzu mogą być wykorzystane jako dodatek do deserów, do produkcji octu ziołowego oraz wina.